Αντικοινωνική συμπεριφορά στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ

Καθηγητή Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Αναμφίβολα, η αύξηση των κρουσμάτων αντικοινωνικής συμπεριφοράς τσαντάκηδες, κλοπές, διαρρήξεις, βιασμοί, απαγωγές, δολοφονίες, καταχρήσεις σε Τραπεζικά και άλλα ιδρύματα, αύξηση της ναρκομανίας, σεξουαλικά προβλήματα, χουλιγκανισμός στα γήπεδα, αύξηση των διαζυγίων, αύξηση του αριθμού των παιδιών που εγκαταλείπουν το σπίτι τους τεκμηριώνουν την ύπαρξη κοινωνικής παθολογίας. Πώς, όμως, ερμηνεύονται όλα αυτά τα φαινόμενα αντικοινωνικής συμπεριφοράς στην πάλαι ποτέ ειρηνική, ρομαντική, φιλική, ανθρώπινη «Ψωροκώσταινα» όπου υπήρχε έστω ο στοιχειώδης σεβασμός της προσωπικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας ανάμεσα στους πολίτες;

Δεν με διακατέχει πρόθεση διέγερσης της κοινής γνώμης και δημιουργίας φοβικών συμπλεγμάτων αλλά δεν μπορώ να αποφύγω την δημοσιοποίηση των ανησυχιών που διακατέχουν εμένα και πολλούς άλλους συναδέλφους των κοινωνικών επιστημών, αναφορικά με την αύξηση των εκρήξεων βίας και βίαιης συμπεριφοράς που προέρχονται από αυξημένα επίπεδα θυμού και απογοήτευσης αλλά και με την αύξηση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς που θα σχετίζεται στο άμεσο μέλλον με την ανεργία και την ανέχεια που θα αρχίσουν να καλπάζουν μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων.

Οι ανησυχίες μου εντείνονται ακόμη περισσότερο από την απλή διαπίστωση ότι ενώ βρίσκονται μπροστά μας όλες οι γενεσιουργές αιτίες για διόγκωση των διαδηλώσεων οργής και αγανάκτησης από τους πολίτες και την διαπιστωμένη αύξηση περιστατικών αντικοινωνικής συμπεριφοράς ΔΕΝ υπάρχει ΚΑΝΕΝΑ πρόγραμμα διαχείρισης της επερχόμενης κοινωνικής κρίσης (που βασίζεται στην οικονομική κρίση) και το οποίο πρόγραμμα ΑΠΑΙΤΕΙ την συνεργασία ΟΛΩΝ των πολιτικών Κομμάτων και όλων των Κεντρικών φορέων των παραγωγικών τάξεων με συμμετοχή των εργοδοτικών φορέων!

Προφανώς ανόητα ιδιοτελή θέματα πολιτικού κόστους ή ωφέλειας όπως και οικονομικού κόστους ή ωφέλειας οδηγούν σε αδράνεια τις δυνάμεις του τόπου που ΟΦΕΙΛΟΥΝ αντικειμενικά και με αγάπη να σκύψουν πάνω από το πρόβλημα λειτουργώντας ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΑ και όχι…ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΑ!

Επανερχόμενος στη συμβατική αντικοινωνική συμπεριφορά οφείλω να πω ότι στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, η οποία μετεξελίχθηκε σε μερικές δεκαετίες από καθαρά αγροτική σε αστικό-βιομηχανική, ίσως ταιριάζει η θεωρητική ερμηνεία της αντικοινωνικής συμπεριφοράς που συνίσταται από τρεις συγκεκριμένες αιτιολογικές διαστάσεις:

της σύγκρουσης αξιών,

της κοινωνικής αποδιοργάνωσης και

της επαναστατικής αύξησης των προσδοκιών.

Όπως γνωρίζουμε λίγο πολύ όλοι μας, στο σχολείο, στο σπίτι, στη γειτονιά, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα παιδιά διδάσκονται μια σειρά αξιών που στην ολότητά τους χρησιμεύουν ως βασικά στοιχεία δόμησης και σύνθεσης πλαισίων αναφοράς για κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά. Λέμε, π.χ., «τα αγαθά με κόπο αποκτιούνται, ή λέμε, η αλήθεια στο τέλος πάντα θριαμβεύει, ή ακόμη ότι τον πλούτο πολλοί μίσησαν, την δόξα ουδείς» και πολλά άλλα παρόμοια. Με το πέρασμα του χρόνου καθώς το παιδί ωριμάζει, αρχίζει να συνειδητοποιεί στην πραγματικότητα ότι πολλά από αυτά που του διδάσκουμε είναι «μισές αλήθειες» και στην ουσία αυτοί που πετυχαίνουν είναι αυτοί που κατορθώνουν να πατήσουν σε πτώματα ή να κλέψουν με εύσχημο τρόπο ή ακόμη ότι η καπατσοσύνη είναι υπέρτερη αξία για οικονομική επιτυχία και κοινωνική καταξίωση απ' ότι είναι η τιμιότητα.

Το αποτέλεσμα δεν εξαντλείται στη σύγχυση της νεολαίας σε θέματα εσωτερίκευσης και αποδοχής των διδασκομένων αξιών αλλά συχνά αντιδρά με ολική απάρνηση όλων των αξιών που της διδάσκουμε - δηλαδή οι νέοι μας με την αντικοινωνική τους συμπεριφορά καταστρέφουν τα ψευδεπίγραφα είδωλα - χωρίς βέβαια να αναλαμβάνουν και την ευθύνη, και χωρίς να διαθέτουν την εξουσία για να μπορέσουν να βάλουν άλλα στην θέση τους.

Μια σταθερή κοινωνία, μια τυπικά αγροτική κοινωνία δεν χαρακτηρίζεται από συχνές ή έντονες εκδηλώσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Οι νόμοι - γραπτοί και άγραφοι- που διέπουν τις σχέσεις ατόμων και ομάδων είναι σεβαστοί και οι παραβιάσεις περιορίζονται σε περιπτώσεις προσωπικής ψυχοπαθολογίας, διαπροσωπικών, οικονομικών ή συναισθηματικών αντιδικιών και εξαιρετικών γεγονότων. Νέα, όμως, ήθη, νέα συστήματα αξιών, νέοι τρόποι διαπροσωπικών σχέσεων δημιουργούν μια κατάσταση ψυχο-κοινωνικής ανομίας που συχνά οδηγεί τα άτομα και τις ομάδες σε εκδηλώσεις αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Τα κρούσματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς και κοινωνικής παθολογίας – όπως κάθε άλλη παθολογία - πρέπει να μειωθούν στο στάδιο της πρόληψης. Στο στάδιο της πρόληψης η συστηματική δουλειά πρέπει να αρχίσει από το σχολείο και το σπίτι. Στη συνέχεια είναι απαραίτητο να εξετασθεί ολόκληρη η κείμενη ποινική δικονομία και να γίνουν, όπου χρειάζονται, αναθεωρήσεις στο ποινικό δίκαιο, στο σύστημα ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΥ και ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ των φυλακισμένων, στο σύστημα παροχής ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ στους φυλακισμένους και ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ για ενεργό και παραγωγική επανένταξη στο κοινωνικό σύστημα μετά την αποφυλάκισή τους. Επιπρόσθετα να διαφοροποιηθεί η καταδίκη ατόμων που προβαίνουν σε αντικοινωνική συμπεριφορά εξαιτίας ψυχολογικών προβλημάτων, π.χ., ναρκομανείς, ή αλκοολικοί και να θεσπιστούν προγράμματα ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης στα δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, έτσι ώστε να προλάβουμε ΑΝΤΙ να θεραπεύουμε (κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε που λέει σοφά ο λαός μας) τη μετέπειτα εξέλιξη των ατόμων που επιδείχνουν από μικρή ηλικία αντικοινωνική συμπεριφορά για να μην βρούμε μπροστά μας πριν την φυλάκιση ή και μετά την ολοκλήρωση κάποιας ποινής ώριμους και έμπειρους «εγκληματίες».